Een VJ is een kunstenaar, maar pakt vaak minder shine dan zijn/haar/hen muzikale evenknie; de DJ. Onterecht. Ik was een tijd geleden in Bassiani in Tbilisi en daar had de VJ in de grote zaal een eigen stage / booth. Het respect voor de licht- en beeldkunstenaar droop ervan af. Terecht. Ik had zoiets nog niet eerder gezien, maar vond het daar niet meer dan passend. Ik was er eigenlijk wel van onder de indruk. Bij mij ging gelijk een lampje branden en de vraag kwam op; hoe zit auteursrecht voor VJ’s in elkaar en hoe werkt die bescherming precies?
Nachtwerk
Een tijd later sprak ik voor de Leidse Nachtraad over auteursrecht in het nachtleven. Na dat “Nachtcollege” kwam er een VJ naar mij toe met allerlei interessante vragen over de juridische aspecten zijn werk. Dat was eigenlijk de tweede keer voor mij dat de VJ-scene mijn werk raakte.
Vette visuals
Toen ik daarbij bedacht dat ik eigenlijk al jaren fan ben van VJ’s / kunstenaars als Heleen Blanken, Max Cooper, Ank1 en Pfadfinderei, was het een straight on drie-keer-is-scheepsrecht-geval en aanleiding om daar eens een artikel over te schrijven.
Als je onderstaande visuals in een oude fabriekshal met knallende techno van – laten we zeggen, Sandrien – plaatst, dan begrijp je dat wat Heleen bijvoorbeeld deed, een hele dikke extra dimensie van je avond gaf. Ja, ik heb het over de legendarische Imprint-avonden (en -nachten en ok, -ochtenden) in Trouw.
Ok, maar genoeg fan boy talk nu. Laten we het even over de business side of things hebben.
Music Business = Music + Business
Als kunstenaar wil je natuurlijk eigenlijk alleen maar bezig zijn met creëren. Ik begrijp dat. Je wil zo min mogelijk risico lopen en als het kan een sustainable carrière hebben. Het ontvangen van inkomsten uit je werk en uit je rechten, is daarbij wel prettig, zo niet; noodzakelijk. Ik wil je daarbij helpen, omdat ik het vet vind wat je doet als VJ. Jij; de vruchten plukken van je noeste arbeid. Ik; genieten op de dansvloer. Win-win. Lees je mee?
Auteursrecht
Om bewust met je rechten om te gaan, moet je eerst weten welke rechten je hebt. Laten we bij het begin beginnen. Uit artikel 1 van de Auteurswet volgt:
“Het auteursrecht is het uitsluitend recht van den maker van een werk van letterkunde, wetenschap of kunst, of van diens rechtverkrijgenden, om dit openbaar te maken en te verveelvoudigen, behoudens de beperkingen, bij de wet gesteld.”
Zet je dat in bullit points, dan gaat het dus om:
- Het exclusieve recht
- Van de maker
- Van een werk van letterkunde, wetenschap of kunst
- Of van degene die dat recht van de maker heeft gekregen
- Om het werk te exploiteren door het openbaar te maken en te verveelvoudigen (kopiëren)
- Er zijn sommige uitzonderingen op het voorgaande en die staan in de wet
Auteursrechtelijk beschermd werk
Aan dat “werk-begrip” is al vrij snel voldaan. Maar om te kijken of dat werk vervolgens ook beschermd is, moet je nog door wat hoepels springen. De Hoge Raad, de hoogste Nederlandse rechter, heeft besloten dat een auteursrechtelijk beschermd werk aan drie vereisten moet voldoen:
- Het werk moet voor menselijke waarneming vatbaar zijn. Dit betekent dat het hebben van een enkel idee, geen werk is. Als jij dus alleen in je hoofd hebt hoe je visuals bij de show wilt maken, rust op dat idee geen auteursrecht. Pas zodra jij het idee uitwerkt, is dit voor menselijke waarneming vatbaar en is aan deze eerste eis voldaan.
- Het werk moet een daarbij een Eigen, Oorspronkelijk Karakter hebben en het Persoonlijk Stempel van de maker dragen. Op de universiteit leerden wij altijd dat dit de EOK+PS-toets heet. Het werk mag niet ontleend zijn aan dat van een ander en er moeten creatieve keuzes zijn gemaakt; het moet dus gaan om een eigen, intellectuele schepping van de maker.
- Deze creatieve keuzes die jij moet maken, moet jij niet enkel hebben gemaakt om je werk technisch mogelijk te maken. Een bekend voorbeeld van wat noodzakelijk is voor het verkrijgen van een technisch effect, is de kurkentrekker. De spiraal van een kurkentrekker is nodig voor de functie van de kurkentrekker. Op de spiraal krijg je dus geen auteursrecht.
Auteursrechtelijke bescherming voor VJ’s
Het hangt er dus van af hoe jij als VJ jouw werk creëert of daar auteursrecht op rust of niet. Creëer jij zelf alle beelden en ben jij dus de hele avond druk bezig met het maken van creatieve keuzes? Dan zal jij de maker zijn van het werk dat daaruit voortvloeit en heb jij het auteursrecht.
Het is als VJ van belang dat je weet dat je over auteursrecht beschikt. Het geeft je namelijk een hele hoop rechten. Deze rechten vervallen ook niet zomaar. Je kunt er lang de vruchten van plukken. Het blijft zelfs tot 70 jaar na je dood bestaan. Zo ontvangen de familieleden van overleden artiesten nog steeds vergoedingen voor bijvoorbeeld de muziek, foto’s, films of verhalen die al even geleden zijn gemaakt.
De meeste film- en videobeelden zijn auteursrechtelijk beschermd. Heb je dus zelf de beelden gemaakt die je gebruikt in je show, dan is het redelijk straight forward: je hoeft jezelf natuurlijk niet om toestemming te vragen voor het gebruik van je eigen werk. Daar staat tegenover dat als je de beelden van een ander gebruikt, dat je daar in beginsel toestemming voor moet hebben.
Rechten van VJ’s
Als auteursrechthebbende op jouw beelden, beschik jij over een aantal exclusieve bevoegdheden.
Exploitatierechten
Zo ben jij als VJ de enige die de video openbaar mag maken. Dit houdt in dat jij de enige persoon bent die de video mag laten zien. Daarnaast ben je ook de enige die het werk mag verveelvoudigen. Verveelvoudigen houdt eigenlijk in dat je letterlijk iets overneemt, kopieert of in een aangepaste vorm overneemt. Niemand anders mag jouw creatie dus aan anderen laten zien of zomaar kopiëren en voor een eigen video gebruiken.
Als je er achter komt dat iemand wel zonder jouw toestemming de video openbaar maakt of verveelvoudigt, kan je hier wat aan doen. Wat je hier precies tegen kan doen, leg ik hierna uit.
Check bijvoorbeeld dit filmpje over muziekauteursrecht; zo’n beetje hetzelfde geldt voor jouw filmbeelden:
Persoonlijkheidsrechten or morele rechten
Naast het recht om de video openbaar te maken en te verveelvoudigen, heb je ook een aantal persoonlijkheidsrechten als maker. Deze rechten worden soms ook morele rechten genoemd, same same. Je behoudt de rechten, zelfs als je het auteursrecht hebt overdragen. Het gebeurt in de creatieve sector ook regelmatig dat je ook afstand doet van een aantal van je persoonlijkheidsrechten. Dit kun je dus zelf afspreken.
De persoonlijkheidsrechten volgen uit artikel 25 in de Auteurswet en zijn als volgt:
- Je hebt als maker het recht om je te verzetten tegen openbaarmaking van jouw werk zonder naamsvermelding. Het gaat hierbij niet alleen om je echte naam, het mag ook een andere aanduiding zijn, bijvoorbeeld jouw artiestennaam. Zolang voor de lieve kijkbuiskinderen maar duidelijk is dat het werk van jou afkomstig is. Zo is mijn naam Sander Petit. Maar de aanduiding ‘Petit Legal’ of ‘De Dance-Advocaat’ zullen ook duidelijk genoeg zijn om aan te tonen dat ik maker van het werk ben. Van dit recht op naamsvermelding kan je afstand doen. Zolang dat je dat niet hebt gedaan, kun je ‘optreden’ tegen iemand die dit recht schendt. Kleine disclaimer: het recht geldt niet als het verzet in strijd zou zijn met de redelijkheid.
- Je kan ook optreden tegen mensen of bedrijven die jouw werk openbaar maken onder een andere (bijvoorbeeld hun eigen) naam, die de naam van het werk wijzigen (de Schreeuw wordt de Geeuw), of die bijvoorbeeld jouw watermerk proberen aan te passen.
- Als maker heb je ook het recht om je te verzetten tegen wijzigingen van het werk, tenzij dat het echt om kleine dingen gaat, zoals het nauwelijks zichtbaar bijsnijden van een foto om die te laten passen in een frame.
- Tot slot kun je je op grond van je morele rechten verzetten tegen “elke misvorming, verminking of andere aantasting van het werk, welke nadeel zou kunnen toebrengen aan de eer of de naam van de maker of aan zijn waarde in deze hoedanigheid”. Dit is iets wat je bij architecten nog weleens terugziet, maar ook de ervan van de klassieke componist Carl Orff hebben er eens met succes een beroep op gedaan, toen de erfgenamen in opstand kwamen tegen een danceversie van de klassieker “Carmina Burana”. De rechter oordeelde dat de danceversie een ontoelaatbare verminking van het werk van Orff was, omdat belangrijke delen van de oorspronkelijke compositie waren weggelaten en er beats en paardengehinnik aan de muziek waren toegevoegd.
Samenvatting auteursrecht voor VJ’s
Ok, je hebt als VJ dus auteursrechten op de filmbeelden die je zelf hebt gemaakt, mits deze beelden als auteursrechtelijk beschermde werken hebben te gelden. Een werk is beschermd als het door de EOK+PS-toets komt. Ook auteursrecht voor VJ’s is exclusief, in de zin dat andere jouw toestemming nodig hebben om jouw werk te mogen exploiteren. Exploiteren betekent openbaarmaken en verveelvoudigen. Naast die exploitatierechten, heb je rechten waarmee je kan optreden tegen openbaarmaking zonder jouw (goede, volledige en onaangepaste) naam en tegen ongeoorloofde wijzigingen en verminking van je werk.
Zo, met deze kennis op zak, ben je echt al een heel eind. Als je de vorige alinea uit je hoofd kent, dan ben je one step ahead of the competition en weet je globaal wat je rechten zijn. Of als je aan de andere kant staat; wat de rechten van een ander zijn en wat jij dus moet regelen als je het werk van een ander wil gebruiken in je show.
Inbreuk op mijn auteursrecht: wat kan ik doen?
Maar wat kun je nou precies met dat auteursrecht voor VJ’s? Het is duidelijk dat jij als maker van jouw werk dingen mag die anderen niet zomaar mogen doen met jouw werk. Maar wat kun jij nu doen als iemand deze rechten schendt?
- Allereerst kan je natuurlijk vragen of de inbreukmakers kunnen stoppen met het gebruiken van jouw beelden. Dit kun je via een brief of e-mail vragen. Naast dit verzoek, kan je ook gelijk aangeven dat je een schadevergoeding of winstafdracht eist. Ze mogen namelijk niet zomaar jouw beelden gebruiken, dus je kan een bedrag vragen voor jouw misgelopen inkomsten.
- Als je hebt verzocht om het gebruik van jouw visuals te stoppen, kan om een schadevergoeding vragen als je ziet dat iemand jouw werk zomaar ergens heeft geplaatst of heeft gebruikt. Uit artikel 27 van de Auteurswet volgt dit recht om als maker schadevergoeding te vorderen van degene die op jouw auteursrecht inbreuk heeft gemaakt. Er zijn verschillende schadevergoeding opties die je kunt vorderen:
- Vermogensschade: dit is een vergoeding die je als auteur, ondanks de overdracht van je auteursrecht, per verkocht exemplaar zou ontvangen.
- Ideële schade: dit is bijvoorbeeld reputatieschade omdat iemand jouw werk slecht heeft nagemaakt en jouw reputatie daarmee naar beneden haalt.
- Naast schadevergoeding kan je verzoeken om winstafdracht. Dit is de winst die door de inbreukmaker ten gevolge van de inbreuk heeft genoten.
- Tot slot bestaat het auteursrecht voor VJ’s ook nog uit persoonlijkheidsrechten, waar we het al eerder over hebben gehad. Als iemand jouw persoonlijkheidsrechten schendt, kan je hier wat van zeggen. Het hangt er hierbij wel af wat jij hebt afgesproken over jouw persoonlijkheidsrechten. Heb jij geen afstand gedaan van het recht op naamsvermelding? Dan mag je verzoeken om jouw naam bij de video te laten plaatsen. Als je wel afstand hebt gedaan van dit recht, kan je hier dus helaas niet om verzoeken. Van het recht om wijzigingen aan te brengen of wijzigingen door een ander terug te laten draaien, kan je geen afstand doen. Deze twee rechten mag je dus altijd inzetten als je ziet dat jouw werk bijvoorbeeld verminkt is!
Overdracht of licentie van auteursrecht voor VJ’s
Je kunt als VJ dus iets doen als iemand jouw beelden gebruikt en jij het daar niet mee eens bent. Maar misschien wil jij juist graag dat anderen jouw beelden gebruiken. Je kunt er dan voor kiezen om afspraken te maken met een andere partij die van jouw werk gebruik wil maken. Het doel van het auteursrecht is namelijk niet om voor beperkingen te zorgen. Om ervoor te zorgen dat bijna niemand jouw creatie ziet of daar iets mee kan doen. Het doel is juist dat anderen jouw beelden zien en dat jij wat verdient aan de inspanningen die jij hebt geleverd! Als je beelden uit een databank gebruikt of je juist beelden wil aanbieden aan een beeldbank, dan moet je hier rekening mee houden.
Afspraken over auteursrecht voor VJ’s
Ik zal je hier uitleg geven over een aantal afspraken die je kan maken. Allereerst kun je voor overdracht van je auteursrecht kiezen. Bij overdracht van je auteursrecht krijgt de ontvanger alle rechten waar jij in eerste instantie over beschikte. Jij behoudt enkel de persoonlijkheidsrechten. Overdracht kan echter niet zomaar door dit aan iemand toe te zeggen. Je moet daarvoor een speciale akte opstellen. Als je niet zo’n juridische akte laat opstellen, is het auteursrecht niet echt overgedragen. Zo’n akte is een ondertekend stuk en kan een door de maker ondertekende brief zijn. Let wel op: een slechts door de verkrijger ondertekende bevestigingsbrief is daarvoor niet geldig!
Naast de overdracht van je auteursrecht, kan je iemand ook gewoon toestemming verlenen om ten aanzien van jouw werk handelingen te verrichten die volgens artikel 1 Auteurswet alleen aan de jou zijn voorbehouden. Dit zijn dus het recht op openbaarmaking en verveelvoudiging. Jij behoudt dan wel het auteursrecht, maar de partij die jij toestemming verleent mag jouw werk ook vertonen of kopiëren. Deze toestemming noemen we het verlenen van een licentie.
Het kan dus geen kwaad om afspraken te maken met een andere partij die ontzettend enthousiast is over jouw beelden. Dit zorgt misschien juist voor meer werk in de toekomst en dus meer inkomsten. Let er wel op dat je deze afspraken goed maakt en ga er even voor zitten. Het beste is om er even met een professional naar te kijken, zodat er niks mis gaat en jij straks geen inkomsten misloopt. Het maken van afspraken is één, maar het duidelijk opschrijven van die afspraken (+ de juridische handigheidjes) is echt een vak apart.
Gebruik van auteursrechtelijk beschermde werken van een andere VJ
Naast dat jij zelf live of voorafgaand aan je optreden beelden creëert, kan het natuurlijk ook zijn dat jij bestaande beelden van iemand gebruikt of deze vervormt. De kans is erg groot dat er auteursrecht op deze beelden rust. Jij mag deze beelden dan eigenlijk niet zomaar gebruiken of vervormen. Let dus goed op voordat je zomaar bestaande videobeelden gaat mixen: je hebt tenslotte toestemming nodig van de rechthebbende van de beelden, om die beelden te mogen gebruik in jouw optreden als VJ. Het auteursrecht voor VJ’s werkt dus twee kanten op.
Toestemming voor gebruik
Aan wie je precies toestemming moet vragen, hangt er een beetje van af. Zo zijn er bijvoorbeeld websites waar je beelden kan downloaden. Deze sites regelen soms zelf met de maker het auteursrecht. Als zij het zelf met de makers hebben geregeld, kan het zijn dat je gelijk op de site een bedrag moet betalen voor het gebruik of toestemming moet vragen aan de website zelf. Sommige beelden worden wel gratis weggegeven, maar let er dan wel even op of daar ook het auteursrechtelijke aspect is geregeld. Check dus goed de gebruiksvoorwaarden of bijvoorbeeld de regels van Creative Commons-licenties.
Afstand van rechten
Het kan namelijk ook dat een creatieveling afstand heeft gedaan van het auteursrecht. Dan kan je het beeld vrij gebruiken. Het kan ook zo zijn dat je echt aan de maker zelf toestemming moet vragen of het één en ander moet afspreken met elkaar omtrent het gebruik. Dit geldt zeker wanneer jouw eindwerk ook nog wordt opgenomen door een professionele filmploeg. Het is dan van belang dat je aan de maker van de beelden die jij gebruikt, vermeldt dat jij de beelden niet alleen gebruikt, maar dat het ook wordt opgenomen. Als de beelden gewoon door een kijker worden opgenomen die dit alleen aan vrienden of familie laat zien, heb je geen toestemming van de maker nodig. Dit mag gewoon. Zodra het allemaal iets professioneler wordt, moet je dit wel even aan de maker laten weten en hier afspraken over maken!
Foto-organisaties
NB: Check deze organisaties ook even voor het gebruik van de rechten van anderen:
- FotoAnoniem biedt gebruikers die de fotograaf niet hebben kunnen traceren, de mogelijkheid om de foto toch te publiceren.
- Pictoright is de auteursrechtenorganisatie voor visuele makers in Nederland. Makers kunnen Pictoright opdracht geven om hun rechten te beschermen en vergoedingen te innen voor het gebruik van hun werk.
- DuPho staat voor Dutch Photographers en is de beroepsorganisatie voor professionele fotografen.
Naburige rechten als VJ
Naast het auteursrecht, heb je als VJ ook nog naburige rechten. De naburige rechten horen bij het auteursrecht. Ze zijn dus eigenlijk de buren van de auteursrechten. Ezelsbruggetje: check.
Het naburige recht beschermt de creatieve prestaties en inspanningen van producers, uitvoerend kunstenaars en omroeporganisaties. Deze rechten bestaan ook naast het auteursrecht. Er ontstaat bijvoorbeeld geen auteursrecht op het opvoeren of voordragen van een stuk, terwijl dat juist zo’n uitvoering ook de nodige creativiteit, kennis en kunde vraagt.
De wet die de naburige rechten regelt, geeft de uitvoerend kunstenaar dus ook nog verschillende rechten en wel de volgende:
- Allereerst krijg je het recht om te beslissen of jouw werk mag worden opgenomen of niet. Let er dus op dat de organisator van de show waar jij aan het werk bent als VJ, niet zomaar jouw werk professioneel mag opnemen en vertonen. Ook daar hebben ze jouw toestemming voor nodig.
- Daarnaast zorgen de naburige rechten ervoor dat beslist of een opname vermenigvuldigd en op de markt mag worden gebracht. Of, dat de opname mag worden uitgezonden, vertoond of ten gehore mag worden gebracht. Het mag wel, maar dan moet er wel een vergoeding aan jou worden betaald. De opname moet dan wel puur voor commercieel doel zijn opgenomen. In andere gevallen mag het niet zomaar en moet dit eerst aan jou worden gevraagd.
Bij schending van jouw naburige rechten, beschik je over bijna dezelfde mogelijkheden als bij schending van je auteursrecht. Heeft iemand jouw naburige rechten geschonden? Scroll dan even terug om te zien wat je precies kunt doen. Je kan natuurlijk ook even mailen om jouw positie en de mogelijkheden te bespreken.
Filmauteursrecht voor VJ’s
Het auteursrecht op films kan ook van toepassing zijn op je werk. Dat is een aparte afdeling in de Auteurswet, met iets afwijkende regels. Ik zal dat op een later moment behandelen! Mocht je zelf al even in dat hoofdstuk van de Auteurswet willen bladeren; klik dan hier. Het zijn maar 7 artikelen, dus je bent er zo doorheen! Auteursrecht voor VJ’s kan dus iets verder gaan dan het gewone auteursrecht. Auteursrecht voor VJ’s.
Hey VJ, hulp nodig?
Als VJ moet je dus goed kijken welke rechten je zelf hebt. Maar ook; welke toestemming je nodig hebt. Check ook wat anderen wel of niet met jouw werk mogen doen. In ruil voor toestemming voor het gebruik van jouw werk kun je bijvoorbeeld een vergoeding vragen. Maar, soms zal de juiste promotie of naamsvermelding al genoeg zijn. Maak dus slimme afspraken en weet wat je kan doen als iemand jouw werk zomaar gebruikt.
Het belangrijkste is denk ik dat je na het lezen van dit artikel wat gesterkt bent in je kennis en je overzicht van de rechten waar je als VJ mee te maken hebt. Bewustwording zorgt voor slimmere deals, slimmere deals zorgen voor meer inkomsten. Meer inkomsten leiden meestal tot wat meer vrijheid en dat leidt weer tot meer creativiteit.
Wil je dat ik je help met het maken van je afspraken? Of heb je hulp nodig omdat er inbreuk op jouw auteursrecht is gemaakt? Neem gerust even contact op om de mogelijkheden te bespreken. Auteursrecht voor VJ’s.
Geschreven door Manon van ’t Hof en Sander Petit.
Auteursrecht voor VJ’s Wil je meer weten over auteursrecht voor VJ’s? Neem dan contact op met Sander Petit.
Eén reactie