In de muziekwereld krijgen de componist en de tekstschrijver van een muziekwerk rechtsbescherming in de vorm van het auteursrecht. Muzikanten die muziekwerken uitvoeren en producenten die de uitvoeringen opnemen hebben een eigen recht; het naburige recht. Dat naburige recht bestaat weer uit het recht op bescherming van een uitvoering en bescherming van een opname, ofwel de masterrechten. Een handig ezelsbruggetje om te onthouden dat er twee belangrijke rechten voor je zijn: Dit recht is naburig aan het auteursrecht. Same, same, but different.
Ik heb dit artikel samen geschreven met Simon Kroon. Simon is net afgestudeerd op het recht van de fonogrammenproducent in de elektronische muziekindustrie. Het artikel is overigens niet alleen voor dance relevant, maar voor alle muziekstromen waar met behulp van computers en elektronica muziek wordt gemaakt. In dit artikel zoomen we in op het recht van de producenten. Zij genieten hun rechtsbescherming met betrekking tot de door hen geproduceerde fonogrammen, ook wel de masters en masterrechten genoemd.
Van wie zijn de masterrechten?
De masterrechten komen toch aan de producerende labels toe? Nou, dat is helemaal niet meer zo vanzelfsprekend door de vele verschillende manieren waarop muziek tegenwoordig wordt geproduceerd. Zo heeft de rechter geoordeeld dat Martin Garrix en niet zijn label Spinnin’ Records moest worden aangemerkt als fonogrammenproducent.
Wie als producent moet worden gezien, is namelijk afhankelijk van de doorlopen productiewijze. Dus misschien kom jij als label, zelf producerend muzikant of als externe geluidsproducer wel in aanmerking voor die masterrechten.
Zet je leesbril maar alvast op! Er kleeft namelijk nog wel een aantal juridisch complexe haken en ogen aan de masterrechten. Ik ga je dat hieronder zo duidelijk mogelijk uitleggen. Laten we eens kijken waarop die rechten precies betrekking hebben, wat je ermee kunt en welke omstandigheden bepalend zijn bij de vraag aan wie de rechten toekomen in een concrete situatie.
Recht van de fonogrammenproducent
Om bewust met je rechten om te gaan, moet je eerst weten welke rechten je hebt. Laten we bij het begin beginnen. In Artikel 6 Wet op de Naburige rechten staat:
“De producent van fonogrammen heeft het uitsluitend recht om toestemming te verlenen voor
a) het reproduceren van een door hem vervaardigd fonogram;
b) het verkopen, verhuren, uitlenen, afleveren of anderszins in het verkeer brengen van een door hem vervaardigd fonogram of van een reproductie daarvan dan wel het voor die doeleinden invoeren, aanbieden of in voorraad hebben;
c) het uitzenden, het heruitzenden, het beschikbaar stellen voor het publiek of het op een andere wijze openbaar maken van een door hem vervaardigd fonogram of een reproductie daarvan.’’
Zet je dat in bullit points, dan gaat het dus om:
-
- Het uitsluitend/exclusieve recht
-
- Van de fonogrammenproducent
-
- Om zijn fonogram te reproduceren, verkopen, uitzenden, etc.
Kort samengevat: de fonogrammenproducent mag de master exploiteren.
Als een fonogram doelbewust voor een commercieel doeleinde is uitgebracht, dan mag dat fonogram overigens wel zonder toestemming van de producent openbaar worden gemaakt. Maar, dan moet daarvoor wel een billijke vergoeding worden betaald. In de praktijk komt deze uitzonderingsgrond erop neer dat jouw kapper, je stamkroeg en je plaatselijke supermarkt tegen een fair price een licentie afsluiten met stichting Sena. Sena zorgt er vervolgens voor dat de inkomsten over die licenties worden verdeeld onder de producenten van de afgespeelde tracks.
Samenvatting
Ok, als je dus fonogrammenproducent bent, dan mag je de master dus als eerste exclusief exploiteren. Op het moment dat de master / track is uitgebracht, dan mogen anderen de master wel gewoon openbaarmaken, bijvoorbeeld door deze te laten horen in de kroeg, zolang ze daarvoor maar netjes aftikken bij Sena.
Masterrechten en de fonogrammenproducent
Maar nu komt het; wanneer ben je nou precies fonogrammenproducent in de zin van de wet? Daar is veel discussie over. Aan de ene kant omdat labels vaak gewoon in contracten zetten dat zij dat zijn en ze anders vragen om de rechten aan hen over te dragen, Maar ook omdat het zogenaamd market practise of branchegebruik is. Andere drogredenen: “het gaat altijd zo”, “dat moet”, etc. Als je goed naar de wet kijkt, dan ligt het net wat genuanceerder.
Ik zal je vast de reden verklappen waarom dat dit belangrijk is… Als fonogrammenproducent strijk je de helft van de inkomsten op die bij Sena binnenkomt en kun je nog leuke extra inkomsten verwachten op het gebied van royalty’s. Mastereigendom zorgt er daarnaast voor dat je fitties als die van Taylor Swift vermijdt. Zij was haar masterrechten kwijt, waardoor ze (kort gezegd) uiteindelijk haar eigen muziek niet meer op tv kon uitvoeren. Not good.
Fonogram
Anyway, als producent geniet je dus rechtsbescherming ten aanzien van je master,oftewel je fonogram. Kijken we naar de betekenis van het begrip ‘fonogram’, dan zegt artikel 1 Wet op de naburige rechten daarover:
‘’Iedere opname van uitsluitend geluiden van een uitvoering of andere geluiden’’.
Zet je dat in bullit points, dan gaat het dus om:
-
- Opname
-
- Uitsluitend geluiden
-
- Van een uitvoering of andere geluiden
Daarnaast omschrijft artikel 1 Wet op de naburige rechten het begrip ‘opnemen’:
‘’Geluiden, beelden of een combinatie daarvan voor de eerste maal vastleggen op enig voorwerp dat geschikt is om deze te reproduceren of openbaar te maken.’’
Zet je dat in bullit points, dan gaat het dus om:
-
- Geluiden, beelden of een combinatie daarvan
-
- Voor de eerste maal vastleggen
-
- Op enig voorwerp
-
- Dat geschikt is om deze te reproduceren of openbaar te maken
Geluidsopname
Kortom, een fonogram is een geluidsopname. In tegenstelling tot een auteursrechtelijk beschermd werk kent het fonogram géén creativiteitsvereiste. Iedere geluidsopname is daarom een fonogram, ook als je met je telefoon vogelgeluiden opneemt in het bos. Of misschien ken je de filmklassieker Berlin Calling nog, waar Paul Kalkbrenner de geluiden van de metro opneemt en ze verwerkt in een track:
Masterrechten op midi-bestanden
So far so good, maar hoe zit het dan met midi files? En wat nu als je een opname bewerkt tot een nieuw geluidsbestand? Moeten we dit soort bestanden ook kwalificeren als op zichzelf staande fonogrammen?
1. Midi files
Bij het lezen van het begrip ‘fonogram’ zou de doorgewinterde muzikant een midi file daar niet onder scharen. Midi files bevatten namelijk geen geluidsgolven, maar slechts informatie van een beoogd klankbeeld in de vorm van binaire instructies. Om dat klankbeeld ten gehore te brengen is een aparte midi-synthesizer nodig. Tja, midi stamt uit 1984 en oubollige wetgevingsjuristen uit die tijd hadden natuurlijk geen rekening mee gehouden met de enorme invloed die het systeem later zou hebben op de muziekindustrie. Sterker nog, tot 2006 was je voor de wet geen dj, als je niet via een microfoon praatte…
WPPT
Gelukkig is er in 2006 een uniform verdrag gekomen dat rekening heeft gehouden met de technologische ontwikkelingen binnen de muziekindustrie. Dit verdrag waar onder meer Nederland bij is aangesloten, het WPPT, omschrijft het begrip ‘fonogram’ als volgt:
‘’The fixation of the sounds of a performance or of other sounds, or of a representation of sounds other than in the form of a fixation incorporated in a cinematographic or other audiovisual work.’’
Kortom, het WPPT laat het strikte geluidsvereiste los. Het mag ook gaan om een representatie van geluid, en dus kunnen midi files ook als fonogrammen worden gekwalificeerd.
2. Bewerkingen
Een gemiddelde muziekproductie is natuurlijk niet klaar met een enkele opname. De master die uiteindelijk gebruikt zal worden voor commerciële exploitatie is doorgaans het resultaat van een aaneenschakeling van verschillende op zichzelf staande opnames en bewerkingen daarvan. Bovendien wordt uiteindelijk de finale versie vaak weer gebruikt voor weer een andere opname, zoals een remix.
Zijn al die losse opnames en bewerkingen dan afzonderlijke fonogrammen? Dat is een lastige, maar belangrijke vraag. De begrippen ‘fonogram’ en ‘opnemen’ scheppen daarover veel verwarring. Zo lijkt bijvoorbeeld het begrip ‘opnemen’ door het criterium ‘voor de eerst maal vastleggen’ te suggereren dat alleen losstaande opnames en geen bewerkingen als fonogrammen moeten worden gezien. Dat dit natuurlijk niet de bedoeling kan zijn, blijkt ook wel uit de parlementaire geschiedenis en de rechtspraak. Hierin wordt vermeld dat er simpelweg sprake moet zijn van een klankbeeldwijziging ten opzichte van een eerder fonogram. Geen kopieën/reproducties dus, maar wel zogenaamde ‘tussenopnames’, zoals bewerkingen van eerdere opnames. Kortom, een gemiddelde muziekproductie levert doorgaans talloze fonogrammen op: van de eerste opgenomen jamsessie tot aan de finale versie en een eventuele remix!
Fonogrammenproducent
Nu we weten wat een fonogram is, komt een belangrijkere vraag naar voren: wie is de producent van zo’n fonogram? En belangrijker natuurlijk: wie is de producent van de fonogrammen met commerciële waarde, zoals de finale versie en een eventuele remix? Is dat het label of de producer?
Als we kijken naar de betekenis van het begrip ‘fonogrammenproducent’, dan zegt artikel 1 Wet op de naburige rechten daarover het volgende:
‘’De natuurlijke persoon of rechtspersoon die een fonogram voor de eerste maal vervaardigt of doet vervaardigen.’’
Zet je dat in bullit points, dan gaat het dus om:
-
- Een natuurlijke persoon of rechtspersoon
-
- Die een fonogram voor de eerste maal vervaardigt of doet vervaardigen
Huh?! Nogmaals dat criterium ‘eerste maal vervaardigen’? Menig jurist heeft zich afgevraagd waarvoor deze doublure dient. In de literatuur is zo’n beetje iedereen het er wel over eens dat minimaal één van beide criteria kan worden weggelaten.
Verantwoordelijkheid
Bij het beantwoorden van de vraag aan wie het recht van de fonogrammenproducent toekomt, is het belangrijk om te weten is dat het niet gaat om wie het fonogram feitelijk tot stand brengt, maar wie daarover de organisatorische- en financiële verantwoordelijkheid heeft. De achtergrond van het recht ligt immers in het enorme investeringsrisico. Vroeger droegen de labels dat bij het opnemen van muziek, denk aan geluidsstudio’s, geluidstechnici, etc.
Prestaties
Daarnaast rept de parlementaire geschiedenis over het recht als een tegemoetkoming voor de creatieve- en technische prestaties. Het lijkt er echter op dat deze laatste twee prestaties een onbeduidende rol spelen, zo blijkt onder meer uit de rechtszaak die verschillende geluidsproducers aanspanden. Het hof oordeelde dat de prestaties van de geluidsproducers niet afdoende waren om in aanmerking te komen voor het recht van de fonogrammenproducent, maar het kan wél.
In de Garrix-zaak besliste het Hof hierover:
“In artikel 2d van het WPPT wordt de producent van fonogrammen als volgt gedefinieerd:
“the person, or the legal entity, who or which takes the initiative and has the responsibility for the first fixation of the sounds of a performance or other sounds, or the representation of sounds”.
Het WPPT stelt niet het vereiste dat de verantwoordelijkheid een financiële of economische moet zijn. De verantwoordelijkheid kan ook bestaan, zo leidt het hof af uit de opinies van prof. dr. [G] en prof. dr. [I] (productie 33 [geïntimeerde] ), [J] en prof. dr. [K] (producties 54A en 54B Spinnin c.s.), uit een technische, organisatorische of artistieke verantwoordelijkheid.”
Lees hier mijn uitgebreide analyse van de Garrix-zaak en wat je daar als manager, artiest, producer en label van moet weten, en hier een diepere analyse van masterrechten op grond van het arrest van het Gerechtshof in die zaak.
Samenvatting
Kort gezegd, hangt het dus af van de feiten en omstandigheden waaronder een bepaalde master of een bepaald fonogram tot stand is gekomen en wie daarin de verantwoordelijkheid droeg.
Economisch recht
Het recht van de fonogrammenproducent is dus primair een economisch recht. En ja, dat is best gek als je bedenkt dat de kosten voor het produceren van muziek tegenwoordig aanzienlijk is afgenomen en de exploitatie grotendeels via het internet gaat. Maar we hebben het er maar mee te dealen. En gezien de commerciële waarde van het recht, is het niet onbelangrijk om het te negeren. Je krijgt als fonogrammenproducent een aardig deel van de royalty’s, ook als je als producer geen label hebt of bent. In dat geval krijg je 100% van de inkomsten.
Het is dus belangrijk om je te realiseren wie de kosten heeft gemaakt die hebben geleid tot de productie van het fonogram. Gebruik je als muzikant je eigen instrumenten, of regelt het label die? Gebruik je als muzikant je eigen zolderkamertje voor het opnemen of heeft het label een dikke geluidsstudio gefixt? Dit zijn voorbeelden van omstandigheden die bepalend zijn voor de kwalificatie als producent. En nee, exploitatiekosten zoals marketinguitgaven worden niet meegerekend. Deze uitgaven hebben namelijk geen betrekking op de vervaardiging van het fonogram als zodanig, maar zijn slechts optionele kosten die zich eventueel na het creëren van het fonogram voordoen. Of je nou een label bent of een producer, met het argument van promotiekosten als grondslag voor mastereigendom, daar moet je dus enorm mee opletten!
Masterrechten binnen een platencontract
Ik hoop dat je inmiddels een beetje weet hoe de vork in de steel zit wat betreft het recht van de fonogrammenproducent. Dit is namelijk van groot belang als je een inschatting wilt maken van jouw kansen op dat recht. Te meer omdat het recht een zogenaamd vermogensrecht is en daarom contractueel kan worden overgedragen.
Pro tips over masterrechten
De truc is om te kijken wát er precies wordt overgedragen en onder welke voorwaarden. Is het bijvoorbeeld wel nodig om dat hele masterrecht over te dragen? Of volstaat een licentie waarmee een label kan exploiteren en gedurende een bepaalde tijd een deel van de inkomsten krijgt. Het recht blijft dan bij de producer, maar het label mag het gebruiken. De antwoorden op dit soort vragen, bepalen de structuur van de deal, maar uiteindelijk ook hoeveel je eraan overhoudt. Als label kan het natuurlijk ook een goede reden zijn om vooraan in het proces meer betrokken te zijn bij de totstandkoming van de master. Hiermee kun je als label voorkomen dat de artiest later toch – net als Martin Garrix – zijn masterrechten terugclaimt.
Tip voor artiesten
Dus ga jij als artiest of als geluidsproducer in zee met een label? Wees je er in ieder geval van bewust dat het tegenwoordig niet meer vanzelfsprekend is dat een label altijd als fonogrammenproducent moet worden aangemerkt. Bedenk je goed welke kosten jij maakt bij het produceren van je muziek, en welke kosten je label maken.
Tip voor labels
Wil jij als label je verdiensten tegemoet zien komen met inkomsten via masterrechten? Hou dan het bovenstaande in je achterhoofd. Leg vast dat jij als fonogrammenproducent dient te gelden, of dat jij bijvoorbeeld enkel aanspraak wilt maken op de vergoedingsrechten via SENA. Wees in ieder geval duidelijk, om verwarring te voorkomen.
Tip voor producers
Ben jij de producent van het belangrijkste fonogram – de finale versie? Regel dan contractueel goed vast of je contractpartij dat fonogram niet zomaar omvormt tot een remix. Zo voorkom je dat geleund wordt op jouw commerciële succes. Zo’n remix lijkt natuurlijk doorgaans verdomd veel op een eerdere versie, maar kan toch als een nieuw op zichzelf staand fonogram worden gezien. Dan loop je dus een flink deel van de inkomsten mis en dat is zuur.
Vragen over masterrechten en contracten?
Wil je dat ik je help met het opstellen of maken van de juiste afspraken binnen jouw platencontract? Of heb je hulp nodig omdat jouw master wordt misbruikt? Neem gerust even contact op om de mogelijkheden te bespreken.
2 reacties
hi
ik ben oprichter, producer en co autheur van The Mo een band uit jaren 80.
de masterrechten zitten bij universal, en ik wil graag de mastertape remixen en uitgeven.
1.als ik de master overneem (universal zegt dat dat kan want verder geen belangstelling) hoe bepaal je de prijs?
2. kan ik een licentie krijgen voor exploitatie van de remix?
3.overige mogelijkheden?
hoor graag
met dank
clemens de lange
inzake remix en publiceren/verkopen The Mo