Als fotograaf leg je de wereld vast door jouw unieke lens. Maar wat als iemand anders met jouw foto’s aan de haal gaat? Aan de andere kant, als bedrijf wil je prachtige beelden gebruiken zonder in juridische valkuilen te trappen. Laten we eens duiken in een recente uitspraak en ontdekken wat de Nederlandse Auteurswet en Europese richtlijnen hierover zeggen. Er zijn voor beide partijen lessen uit te trekken die je veel geld kunnen opleveren, of kunnen besparen, afhankelijk van aan welke kant dat je staat.
Gebruik van foto zonder toestemming
In deze zaak stond het ongeoorloofd gebruik van een foto centraal. Dit zijn heel kort de feiten:
- De eisende partij had een foto gemaakt van mevrouw X. Dit foto was gemaakt in het kader van een interview met X in het vakblad Y. Bij het plaatsen van de foto in dat blad, werd ook de naam van de fotograaf vermeld.
- Gedaagde heeft vervolgens de foto po haar Facebookpagina geplaatst om promotie te maken voor het bedrijf van mevrouw X. Daarbij werd de naam van de fotograaf niet vermeld.
- De fotograaf / eiser heeft daarop de gedaagde partij aangeschreven en om verwijdering van de foto en een schadevergoeding gevraagd. De foto is toen weliswaar verwijderd, maar er werd niet betaald.
De rechter oordeelde dat het bedrijf inbreuk had gemaakt op het auteursrecht van de fotograaf en veroordeelde het tot schadevergoeding. Dit benadrukt het belang van toestemming bij het gebruik van andermans werk. Uit de manier waarop dit oordeel tot stand is gekomen, kunnen beide partijen (en dus jij ook) superveel leren.
De Nederlandse wet
De Nederlandse Auteurswet beschermt kort gezegd creatieve werken zoals foto’s. Zonder toestemming van de maker is het openbaar maken of verveelvoudigen van een werk niet toegestaan.
De Europese Auteursrechtenrichtlijn
De Nederlandse Auteurswet (Aw) vormt de basis voor auteursrechtelijke bescherming in Nederland. Deze wet is echter niet in isolatie ontstaan; ze is sterk beïnvloed door Europese regelgeving, met name de Auteursrechtrichtlijn (2001/29/EG). Deze richtlijn streeft naar harmonisatie van auteursrechten binnen de EU. Op deze manier ontstaat een gelijk speelveld voor zowel makers als gebruikers van creatieve werken.
Een belangrijk aspect van de Auteursrechtrichtlijn is de introductie van de zogenaamde ‘driestappentoets‘. Deze toets bepaalt dat:
- Uitzonderingen op het auteursrecht alleen zijn toegestaan in bepaalde speciale gevallen, mits;
- Er geen afbreuk wordt gedaan aan de normale exploitatie van het werk, en
- De wettige belangen van de rechthebbende niet onredelijk worden geschaad.
Deze toets is van invloed op hoe de Nederlandse Auteurswet wordt geïnterpreteerd en toegepast, vooral bij het bepalen van uitzonderingen en beperkingen op het auteursrecht.
Analoog vs. Digitaal gebruik van foto onder artikel 19 Auteurswet
Artikel 19 van de Auteurswet behandelt de rechten rondom portretten die in opdracht zijn gemaakt. In dit artikel is met zoveel woorden bepaald dat de geportretteerde van een opdrachtfoto de foto zelf mag gebruiken, zonder toestemming van de maker. Daarnaast staat er in het artikel dat het geen inbreuk oplevert als een nieuwsblad of tijdschrift met toestemming van de geportretteerde een foto van die geportretteerde gebruikt, mits daarbij de naam van de maker wordt vermeld. Dat laatste geldt overigens alleen als de naam van de fotograaf op of bij het initiële portret vermeld staat.
De Europese Auteursrechtrichtlijn maakt in artikel 5 een duidelijk onderscheid tussen analoog en digitaal gebruik. Voor analoog gebruik mochten lidstaten bepaalde bestaande uitzonderingen handhaven. Voor digitaal gebruik zijn de regels strenger, met minder ruimte voor uitzonderingen.
Achtergrond
Dit betekent dat een handeling die in analoge vorm is toegestaan, in digitale vorm mogelijk een inbreuk op het auteursrecht kan vormen. Een voorbeeld hiervan is de digitale knipselkrant. Waar het samenstellen en verspreiden van een papieren knipselkrant onder bepaalde voorwaarden is toegestaan, gelden voor de digitale variant strengere criteria. Dit komt doordat digitale verspreiding een groter publiek kan bereiken en een andere impact heeft op de exploitatie van het originele werk.
Toepassing
Digitaal gebruik van een opdrachtfoto valt dus niet onder de uitzondering van artikel 19 lid 3 van de Auteurswet. Met andere woorden; daarvoor heb je dus gewoon toestemming nodig van de maker. En los daarvan; alsnog zou dan gewoon de naam van de maker moeten worden vermeld. Dat laatste was in de rechtszaak niet gebeurd.
Schade bij onrechtmatig gebruik van foto
Omdat het auteursrecht een exclusief recht is, lijdt je schade als die exclusiviteit wordt aangetast. In de praktijk betekent dat de je bijvoorbeeld inkomsten misloopt. Als fotograaf moet je bij een auteursrechtinbreuk kunnen aantonen wat jouw schade is. De Nederlandse Auteurswet en de jurisprudentie bieden verschillende methoden om dit te berekenen.
Licentievergoeding (gederfde inkomsten)
De meest gebruikte methode is de “hypothetische licentie”: wat zou je normaal gesproken hebben gevraagd als de inbreukmaker netjes had betaald? Dit kun je bewijzen met tariefkaarten van beroepsorganisaties zoals de NVJ (Nederlandse Vereniging van Journalisten) of Getty Images. Praktischer zijn de offertes en facturen aan andere klanten voor vergelijkbare foto’s.
Buitengerechtelijke kosten
Als je jouw vordering buiten de rechter om probeert te incasseren, dan kun je aanspraak maken op de buitengerechtelijke kosten. Je moet die kosten wel enigszins kunnen onderbouwen en het verdient aanbeveling om te proberen om buiten de rechter om tot een oplossing te komen. Laat je daarbij wel goed adviseren en leg de afspraken vast in een vaststellingsovereenkomst. Ik kan je daarbij helpen.
Proceskosten
Kom je er samen niet uit? Dan kun je ervoor kiezen om te gaan procederen. In het geval van de fotograaf werd de foto wel verwijderd, maar werd er niets betaald. Dat is natuurlijk niet helemaal in de haak.
Aan procederen zijn kosten verbonden. Op de website van De Rechtspraak vind je daarover een overzicht. Lees dit hier door. Naast bijvoorbeeld de griffierechten (administratiekosten voor de procedure), moet ook een deurwaarder worden betaald voor het betekenen van de dagvaarding en eventueel het vonnis. De kosten voor de deurwaarder zijn grotendeels bij wet bepaald. De griffierechten hangen af van de hoogte van de vordering, de hoedanigheid van de eiser (natuurlijk persoon of bedrijf) en bij welk soort rechter de procedure dient.
Verder spelen de kosten voor gemachtigden (zoals advocaten) een rol.
Artikel 1019h Rv en de Indicatietarieven IE
Bij inbreuk op intellectuele eigendomsrechten kunnen de proceskosten hoog oplopen. Artikel 1019h van het Wetboek van Burgerlijke Rechtsvordering bepaalt dat de verliezende partij de redelijke en evenredige gerechtskosten moet vergoeden. De Nederlandse rechtbanken hanteren indicatietarieven om deze kosten te bepalen, afhankelijk van de complexiteit van de zaak.
Volgens de indicatietarieven voor intellectuele eigendomszaken (IE-zaken) wordt een zaak als “zeer eenvoudig” beschouwd als deze voldoet aan een aantal criteria:
- Er geen inhoudelijke discussie is over het IE-recht zelf – Bijvoorbeeld, als een gedaagde direct toegeeft dat er inbreuk is gemaakt en de rechter alleen nog hoeft te beslissen over de schadevergoeding.
- Het om een relatief lage vordering gaat – Denk aan een beperkte schadeclaim of een eenvoudige zaak waarbij alleen een verbod op verder gebruik wordt geëist.
- Er weinig juridische en feitelijke complicaties zijn – Geen complexe bewijsvoering, geen ingewikkelde discussie over bijvoorbeeld eigendom van rechten of de reikwijdte van het auteursrecht.
- Er geen technische of specialistische beoordeling nodig is – Bijvoorbeeld geen diepgaande analyse van softwarecode of ingewikkelde octrooivraagstukken.
Wat betekent dit voor de proceskosten?
In zeer eenvoudige zaken hanteren de rechtbanken een reguliere vergoedingsregeling voor de winnende partij. Dit betekent dat de verliezende partij in principe deze kosten moet vergoeden, maar dat niet de volledige proceskosten worden vergoed.
Praktisch voorbeeld:
Een fotograaf ontdekt dat een klein bedrijf zonder toestemming een van zijn foto’s op een website heeft gebruikt. Het bedrijf erkent de fout direct en biedt aan de foto te verwijderen. De fotograaf vordert een kleine schadevergoeding, en de zaak wordt zonder inhoudelijke discussie afgehandeld. Dit zou een typisch voorbeeld van een “zeer eenvoudige” zaak kunnen zijn.
Conclusie over gebruik van foto’s zonder toestemming van de maker
In beginsel moet voor het gebruik van een foto altijd toestemming worden gevraagd aan de maker. Op die hoofdregel zijn een aantal uitzonderingen. Zo kan de geportretteerde van een opdrachtfoto de foto vaak zelf ook gebruiken en mogen bijvoorbeeld vakbladen de foto overnemen als zij de naam van de maker vermelden, mits deze naam ook op of bij het oorspronkelijke portret vermeld stond.
Er zijn een aantal handige dingen die je kunt doen om dan wel jouw schade te onderbouwen en de inbreuk te stoppen, dan wel om de schade te beperken en een procedure te voorkomen.
Vragen over het gebruik van een foto?
Als fotoadvocaat heb ik al wat artikelen en tips gepost op Facebook. Daarnaast vind je op deze website ook een aantal handige blogs.
Heb je hulp nodig omdat er inbreuk is gemaakt op jouw auteursrecht of wordt je ergens van beschuldigd en vind je de eisen onredelijk? Neem snel contact op zodat ik je uit de brand kan helpen.
